'Kan geen twee koningen tegelijk dienen'
HILVERSUM – Je ziet het beeld al helemaal voor je: koffie en koekjes staan klaar op het kleedje. De ambtenaar luistert aandachtig en stelt aan de keukentafel vragen over de wensen en behoeften van de zorgvrager. Wegens de veranderingen in de zorg moet de gemeente vanaf 1 januari 2015 de zorgindicaties vaststellen. Maar welke pet heeft deze ambtenaar op: die van zorgverlener of handhaver?
door Ingmar Meijer
Een goedwillende ambtenaar komt over de vloer tijdens een keukentafelgesprek om over de zorg te praten en constateert tijdens zijn bezoek een misstand. De vrouw des huizes heeft een viervoeter rondlopen maar betaalt bijvoorbeeld al jaren geen hondenbelasting of in de woning staan wel heel veel boeken over jihadisme. "Welk belang dient hij dan? Is dat het belang van degene die zorgt nodig heeft of is dat het belang van de overheid? Die twee zijn niet verenigbaar. Dat kan eigenlijk niet. Je kan geen twee koningen tegelijk dienen", stelt een bezorgde inwoonster aan de kaak. Ze wil niet met haar naam in de krant. Zij vreest dat er te gemakkelijk met de rechten van kwetsbare mensen wordt omgesprongen.
Het is een onwenselijke spagaat, vooral voor de ambtenaar, meent de Hilversumse. Dat is een van de hoofdredenen voor haar om nee te zeggen tegen het keukentafelgesprek. Dit woord is jargon en staat voor 'een bezoek bij je thuis', 'toelatingsgesprek', 'informeel verkennend gesprek' en 'bij u thuis samen met u bekijken wat u zelf kunt en wat u nodig heeft van de gemeente'. Althans, zo heeft de gemeente Hilversum het in jip-en-janneketaal omschreven in de zelfgemaakte alternatieve begrippenlijst Sociaal Domein.
De Hilversumse plaatst vraagtekens bij de verandering bij het indiceren. Waar tot en met 31 december een 'burger' langskomt, is die taak vanaf het nieuwe jaar in handen van een medewerker van de gemeente. Op televisie komen spots voorbij dat de ambtenaar in de veiligheid van het eigen huis van de zorgaanvrager komt. Een onwenselijke situatie, zo meent de Hilversumse. "Wat gaat er mis met het keukentafelgesprek? Het wekt de indruk dat als je zorg of hulp nodig hebt van de gemeente je moet toestemmen dat de gemeente bij je langskomt om dit te bespreken. Dit is immers het uitgangspunt", is haar uitleg.
Zij vervolgt: "De bezorgdheid die ik voel komt voort uit het feit dat mensen zich misschien gedwongen voelen toe te stemmen met deze handelswijze. Je hebt immers zorg nodig dus kun je geen nee zeggen tegen dit keukentafelgesprek. Het kan ook de gemeenteambtenaar het gevoel geven dat hij het recht heeft zichzelf bij mensen uit te nodigen. Dit is niet alleen een overtreding van de gemeentewet, maar ook een schending van de rechten van de mens." De overheid mag zonder gegronde reden de huizen van burgers niet onuitgenodigd betreden. Verder mag zij geen activiteiten bedenken om dit recht op privacy in te perken en dat gebeurt hier wel. Hier zit een ander groot bezwaar van haar.
'De rechten van de mens is geen kwartetspel waarbij je rechten ruilt'
Over 41 dagen gaat de hele zorg op de schop. Dan hevelt het Rijk deze taak over naar de gemeenten. Een helse en lastige voorbereidingsklus. Veel mensen maken zich grote zorgen. Nog altijd is niet duidelijk hoe de zorg er uit komt te zien. Door de enorme bulk werk die deze transitie met zich meebrengt en de stress van de Hilversummers die zorg nodig hebben en niet weten waar ze aan toe zijn, sneeuwt de discussie over de dubbelrol van de ambtenaar en het recht op privacy onder. Maar het zijn wel vragen die nu aan bod moeten komen.
"Op 1 januari moet alles op de rol staan", aldus de verontruste Hilversumse. "Ik heb alle respect voor hoe iedereen bezig is in een korte tijd de nieuwe zorg op de rails te zetten. Ik weet met welke betrokkenheid dit gebeurt. Maar dit hadden ze in Den Haag moeten voorkomen. Zij hebben het gewoon over de schutting gegooid en hadden de grenzen vooraf moeten bepalen en dus ook de rechten van de mens moeten respecteren. Dat neem ik ze wel kwalijk.".
Waar de Hilversumse voor wil waken is dat als iemand nee zegt tegen zo'n gesprek in het eigen huis, dat dan ook de benodigde zorg uitblijft. "Een mens heeft recht op privacy én op zorg. Er lijkt nu een lijn getrokken. Er mag geen sprake zijn van machtsmisbruik. De rechten van de mens is geen kwartetspel waarbij mensen het ene recht tegen het andere recht moeten inruilen. Er is namelijk geen noodzaak dat de gemeenteambtenaar toegang tot de woning heeft om een gesprek te voeren. Dat kan ook ergens anders gebeuren."
De gemeente Hilversum meldt dat de deuren voor ambtenaren gewoon opengaan bij mensen waarbij de zorgindicatie wordt vastgesteld. Dat er Hilversummers zijn die liever geen keukentafelgesprekken willen voeren, is niet bekend in het raadhuis. Daarnaast benadrukt de gemeente dat de ambtenaar absoluut niet de rol van ordehandhaver heeft. Het enige belang dat telt is dat van de zorgaanvrager. Wie een afspraak op neutraal terrein wil maken, kan dat doen op het Sociaal Plein. Deze nieuwe voorziening, waar alle zorgfacetten onder één dak zitten, gaat op 1 januari open aan de Wilhelminastraat 1-19.