Vergeten geschiedenis Spaanse burgeroorlog komt tot leven
HILVERSUM - Veel jongens en een enkele vrouw uit het Gooi hebben in de jaren dertig van de vorige eeuw gestreden tegen het fascisme in Spanje. Toch is deze Spaanse burgeroorlog in Nederland een vergeten oorlog. Ten onrechte, vindt historica en schrijfster Yvonne Scholten. Zij brengt hun levensverhalen in kaart op een nieuwe website: www.spanjestrijders.nl. "Hun geschiedenis is vaak ontroerend."
door Koosje de Beer
"Ik kom uit een rood nest en in mijn jeugd was de Spaanse burgeroorlog nog geen ver verleden. Voor mijn vader en moeder waren deze oud-strijders verzetshelden", vertelt zij. In haar werk is deze oorlog altijd een aansprekend onderwerp gebleven. "In Italië heb ik veel met oud-strijders gesproken en voor het radioprogramma 'Hoor Haar' heb ik een documentaire over de vrouwen in de burgeroorlog gemaakt", vertelt ze. Na haar pensionering heeft ze de draad weer opgepakt met het schrijven van twee boeken over de Spanjestrijders. "In 2011 heb ik een biografie geschreven over Fanny Schoonheyt. Zij is de enige Nederlandse strijdster geweest die meegevochten heeft en in de Spaanse kranten de Koningin van de Mitrailleur werd genoemd. Bij elkaar zijn er dertig Nederlandse vrouwen naar Spanje vertrokken, onder wie Albertha Groen die korte tijd in Hilversum heeft gewoond, maar zij werkten als verpleegster of chauffeur", legt ze uit.
"Mijn laatste boek gaat over Bart van der Schelling, de zingende Hollander van de Lincoln Brigade. Eigenlijk is de site het vervolg van deze boeken. Ik ben in mijn onderzoek veel namen van Spanjestrijders tegengekomen van wie ik meer wilde weten. In New York kwam ik op het idee om een website voor hen te maken. De Amerikanen hebben al langer de geschiedenis van hun Spanjestrijders op internet staan", is haar vervolg.
De mooiste ontdekkingen van het stugge onderzoekswerk zijn volgens de historica de persoonlijke verhalen van de strijders. Daarvoor moest Scholten spitten in het Nationaal Archief, maar ook in buitenlandse archieven, tot dat van Rusland aan toe. "Gelukkig is er Google Translate om het cyrillisch schrift te ontcijferen", merkt ze lachend op. Een aansprekende strijder uit Hilversum was volgens haar Joop de Groot. In 1935 wordt hij lid van de communistische partij en trouwt twee jaar later met de Duitse Martha Katz. "Het verhaal gaat dat de ambtenaar van de burgerlijke stand het paar niet feliciteerde omdat hij hen te links vond. Een jaar later heeft Jan Goubitz, de zoon van het Hilversumse communistische raadslid Joop Goubitz, de reis voor De Groot naar Spanje geregeld", aldus de historica, die het onderzoek samen met Jos de Ley uitvoerde.
De oorlog was waarschijnlijk een grote desillusie voor De Groot, die in februari 1938 naar Spanje afreisde en een kleine tien maanden later alweer terugkwam. "Net als andere Spanjestrijders werd hij niet hartelijk ontvangen", zegt Scholten. "De jongens waren statenloos omdat ze in vreemde krijgsmacht waren getreden. Nederland is het enige democratische land dat dit beleid lang heeft volgehouden. Er zijn Spanjestrijders die pas in de jaren zeventig hun nationaliteit hebben teruggekregen. Het blijft bitter dat zij zo lang hebben moeten wachten op rechtsherstel. Oud-SS'ers kregen tien jaar eerder hun staatsburgerschap al terug."
De koude oorlog is volgens de initiatiefneemster van de website de belangrijkste oorzaak van het wantrouwen jegens deze jongens, vaak eenvoudige arbeiders en boerenzonen. Zo hield de CID ex-Spanjestrijder De Groot in de gaten omdat de voormalige inlichtingendienst hem verdacht van communistische propaganda. "Nu is dit een beetje vergeten, maar zestig jaar geleden werd er echt gejaagd op linkse elementen", benadrukt Scholten. "Het lezen van De Waarheid was al voldoende voor een antecedentenonderzoek." Eind jaren vijftig vertrekt De Groot naar Indonesië.
Joop de Groot is een aansprekende strijder uit Hilversum
Op de website staan meer verhalen van Gooiers die, net als De Groot, streden voor hun idealen in Spanje. Scholten hoopt dat met de website hun verhalen niet vergeten worden. "In ons land hebben de oud-Spanjestrijders alleen een klein monument op het Plein 1936-1939 in Amsterdam-Noord. Elk jaar op 6 juli wordt daar hun strijd herdacht. Sinds 2010 alleen door familieleden, want in dat jaar is de laatste Spanjestrijder overleden", zegt Scholten tot slot.
